Sơ lược về rối loạn lo âu ở học sinh Việt Nam
Rối loạn lo âu là một dạng rối loạn tâm thần đặc trưng bởi những suy nghĩ lo lắng quá mức hoặc kéo dài quá lâu. Cần lưu ý rằng, lo lắng là phản ứng hoàn toàn tự nhiên của cơ thể trước những tình huống căng thẳng, ví dụ như trước một kỳ thi quan trọng hay băn khoăn khi chọn nghề. Tuy nhiên, khi sự lo lắng này trở nên quá thường xuyên làm ảnh hưởng đến cuộc sống hằng ngày cũng như học tập, đó có thể là dấu hiệu của rối loạn lo âu.
Rối loạn lo âu đang trở thành một vấn đề phổ biến với học sinh Việt Nam. Theo các nghiên cứu về học sinh THPT tại Việt Nam, khoảng 26,39%-38% số học sinh được khảo sát có rối loạn lo âu [1, 2, 3, 4]. Nói cách khác, cứ khoảng 3 học sinh thì có 1 học sinh có nguy cơ về rối loạn lo âu. Một nghiên cứu về 262 học sinh THPT trên địa bàn Hà Nội còn phát hiện có đến 17,2% số học sinh thuộc mức độ lo âu nặng [2].
Lo âu học đường: Vấn đề phổ biến và đáng quan tâm ở học sinh Việt Nam
(Ảnh: cottonbrostudio@pexels)
Qua nghiên cứu sử dụng phương pháp phỏng vấn sâu học sinh THPT ở Việt Nam, các bạn có rối loạn lo âu thường có những biểu hiện như: cơ thể uể oải, tim đập mạnh, run tay, bồn chồn, dễ bực bội, mất ngủ, hay gặp ác mộng, hay lo lắng, do dự, khó khăn khi ra quyết định. Những biểu hiện này thường liên kết với áp lực trong học tập, khó khăn trong định hướng tương lai, hoặc thiếu mối quan hệ tích cực với những người xung quanh [3].
Đa số các nghiên cứu về rối loạn lo âu ở học sinh trước đây cho thấy học sinh nữ có nguy cơ rối loạn lo âu cao hơn học sinh nam [4]. Tuy nhiên, một số nghiên cứu gần đây cho thấy sự khác biệt về giới tính này không đáng kể [3], hoặc học sinh nam cũng có thể có nguy cơ rối loạn lo âu cao hơn học sinh nữ [1]. Trong khu vực Tp. HCM, học sinh theo học các trường ở ngoại thành có mức độ biểu hiện lo âu cao hơn so với học sinh ở trường nội thành [3].
Rối loạn lo âu trong môi trường học đường có thể dẫn đến nhiều hậu quả nếu không được đối phó hợp lý. Ngoài việc kết quả học tập có thể bị giảm sút, học sinh có rối loạn lo âu thường có những hành vi hoặc thói quen học tập mang tính thích nghi kém, như né tránh hoặc trì hoãn, không thể tập trung vào tiết học, ít nỗ lực trong học tập, sắp xếp không gian và thời gian học kém hiệu quả [5].
Nguyên nhân gây ra rối loạn lo âu ở học sinh
Thực chất, có nhiều yếu tố liên quan đến rối loạn lo âu ở học sinh, bắt nguồn từ cá nhân học sinh, gia đình, hoặc nhà trường. Đối với học sinh THPT, áp lực học tập đi kèm với xu hướng chọn nghề là một trong những nguyên nhân hàng đầu dẫn đến rối loạn lo âu ở học sinh [1, 3] .
Áp lực học tập và sự kỳ vọng cao từ gia đình có liên quan mật thiết đến rối loạn lo âu ở học sinh. Nghiên cứu cho thấy học sinh không đạt được kết quả học tập như sự kỳ vọng của bố mẹ hoặc chịu sự áp lực và mong mỏi quá mức từ bố mẹ có nguy cơ rối loạn lo âu cao gấp 2 đến 3 lần so với học sinh không chịu sự áp lực từ phía gia đình [1].
Áp lực học tập từ phía gia đình/nhà trường có thể là nguyên nhân dẫn đến rối loạn lo âu (Ảnh: monsteraproduction@pexels)
Môi trường học đường cũng ẩn chứa nhiều yếu tố dẫn đến rối loạn lo âu ở học sinh, có thể kể đến như áp lực học tập từ thầy cô và nhà trường, mối quan hệ không tốt với bạn bè, hay đặc biệt là bạo lực học đường. Tình trạng bạo lực học đường ở học sinh THPT vẫn có thể diễn ra, trong đó những bạn bị đánh, bị cô lập, bị nói xấu/đe dọa bằng lời nói có nguy cơ rối loạn lo âu cao gấp 4-5 lần so với các bạn học sinh không bị bắt nạt [1].
Có thể thấy, rối loạn lo âu bắt nguồn từ rất nhiều yếu tố khác nhau. Do đó, cần loại bỏ quan niệm sai lầm rằng rối loạn lo âu là biểu hiện của một học sinh yếu đuối hay không có bản lĩnh.
Đối phó với rối loạn lo âu ở học sinh Việt Nam – Cách phòng ngừa và điều trị
Trong môi trường học đường ngày càng trở nên cạnh tranh và căng thẳng, việc nhà trường, gia đình, và bản thân các bạn học sinh có những biện pháp làm giảm nguy cơ học sinh rối loạn lo âu là một điều hết sức cần thiết. Đối với cá nhân học sinh, có những giải pháp thực tế, phù hợp với môi trường học đường mà các bạn có thể áp dụng, như [6, 7]:
- Có kế hoạch quản lý việc học: Sắp xếp không gian và thời gian học một cách hiệu quả, cân bằng với thời gian nghỉ ngơi để tránh cảm giác quá tải.
- Chia sẻ cảm xúc: Xây dựng mối quan hệ tốt và lành mạnh với bạn bè và gia đình và đừng ngại chia sẻ những lo lắng của mình.
- “Chiêm nghiệm” lại suy nghĩ: Lo âu có thể khá “đáng sợ” và khiến bạn cố kìm nén sự lo âu của mình. Tuy nhiên, dám đối diện, nhìn nhận sự lo âu mới là cách hiệu quả hơn để bạn có thể hiểu rõ hơn vấn đề của mình và đối phó với nó.
- Chăm sóc sức khỏe thể chất: Ăn uống đủ chất, ngủ đủ giấc, tham gia các hoạt động thể thao đều là những việc cần thiết để có một sức khỏe thể chất tốt, từ đó làm nền tảng cho một sức khỏe tinh thần ổn định và giảm tỏa bớt những căng thẳng và áp lực.
- Chăm sóc sức khỏe tinh thần: Bạn có thể thư giãn bằng những sở thích như nghe nhạc, xem phim, đi dạo… Ngoài ra, bạn còn có thể giảm bớt thời gian dành cho mạng xã hội, cắt bớt những hoạt động mà bản thân cảm thấy không thật sự cần thiết, dành nhiều thời gian kết nối với thiên nhiên (như đi dạo quanh một công viên đầy cây xanh chẳng hạn).
- Tìm kiếm sự giúp đỡ: Khi bạn cảm thấy không thể kiểm soát được sự lo lắng của mình, đừng ngần ngại tìm đến sự tư vấn và hỗ trợ từ chuyên gia tâm lý. Bạn nên tìm đến sự trợ giúp chuyên nghiệp ngay khi cảm nhận sự lo lắng của mình đang vượt mức hay kéo dài đăng đẳng và bắt đầu có ảnh hưởng xấu đến cuộc sống sinh hoạt hằng ngày, việc học tập, hay các mối quan hệ của bạn.
Xây dựng mối quan hệ tích cực, chia sẻ những lo lắng, kết nối với thiên nhiên có thể giảm nguy cơ rối loạn lo âu ở học sinh (Ảnh: helenalopes@pexels)
Ngoài ra, nhà trường và gia đình có thể đóng góp rất nhiều trong việc hỗ trợ học sinh rất nhiều trong vấn đề lo âu. Nhà trường cần tạo môi trường học tập an toàn, lành mạnh, thân thiện để học sinh cảm thấy thoải mái, tự tin. Điều này bao gồm việc đào tạo giáo viên về kỹ năng quản lý lớp học, giảm thiểu bạo lực học đường, và khuyến khích sự tôn trọng lẫn nhau giữa các học sinh. Hơn nữa, nhà trường nên có các chuyên gia tư vấn tâm lý sẵn sàng hỗ trợ học sinh, có thể hướng dẫn cho học sinh cách giải tỏa căng thẳng, hiểu rõ hơn về bản thân và tìm ra cách giải quyết các vấn đề cá nhân.
Cha mẹ cần quan tâm, chia sẻ với con cái, tạo điều kiện để con em bày tỏ cảm xúc và giải quyết những vấn đề gặp phải. Cha mẹ cần tránh đặt áp lực quá lớn lên thành tích học tập của con, thay vào đó, cần khuyến khích con học tập vì sự phát triển cá nhân và niềm đam mê. Đặc biệt, nhà trường và gia đình tập trung hỗ trợ những vấn đề nổi bật đối với học sinh trong giai đoạn cuối cấp như vấn đề hướng nghiệp, áp lực học tập, mối quan hệ với gia đình và người thân.
Cha mẹ cần hỗ trợ và tạo điều kiện để con em bày tỏ cảm xúc và những vấn đề của mình (Ảnh: kindelmedia@pexels)
Tài liệu tham khảo
1. Đỗ, N. P., & Lê, T. V. H. (2020). Rối loạn lo âu ở học sinh trường phổ thông trung học Nguyễn Thị Minh Khai, Hà Nội năm học 2018–2019 và một số yếu tố liên quan. Tạp chí nghiên cứu Y học. khcn.tapchinghiencuuyhoc.vn/uploads/130 (6) 2020/24HoaCD18 – Revised.pdf
2. Huệ, H. T. T. Lo âu học tập và mối liên hệ với rối loạn lo âu ở học sinh trung học phổ thông tại Hà Nội. Tạp chí nghiên cứu Y học. lib.yhn.edu.vn/bitstream/YHN/21818/1/N320.pdf
3. Vân, N. T. (2018). Thực trạng rối loạn lo âu của học sinh trung học phổ thông tại thành phố Hồ Chí Minh qua thang đo mức độ lo âu học đường (STAI). Tạp chí Giáo dục. https://thuvienso.hcmute.edu.vn/tailieuvn/doc/thuc-trang-roi-loan-lo-au-cua-hoc-sinh-trung-hoc-pho-thong-tai-thanh-pho-ho-chi-minh-qua-thang-do-mu-2089938.html
4. Tính, H. H., & Thành, N. D. (2010). Thực trạng Stress lo âu và những liên quan đến lo âu ở học sinh cấp 3 trường THPT Phan Bội Châu, Phan Thiết, Bình Thuận tháng 4-2009. Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh, 14(2). https://thuvienso.hcmute.edu.vn/tailieuvn/doc/thuc-trang-stress-lo-au-va-nhung-lien-quan-den-lo-au-o-hoc-sinh-cap-3-truong-thpt-phan-boi-chau-pha-2106084.html
5. Paechter, M., Macher, D., Martskvishvili, K., Wimmer, S., & Papousek, I. (2017). Mathematics Anxiety and Statistics Anxiety. Shared but Also Unshared Components and Antagonistic Contributions to Performance in Statistics. Frontiers in psychology, 8, 1196. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2017.01196
6. Scott, E. (2023). Top 10 Stress Management Techniques for Students. Verywellmind. https://www.verywellmind.com/top-school-stress-relievers-for-students-3145179
7. Glasofer, D. R. (2021). How To Overcome Anxiety. Verywellmind. https://www.verywellmind.com/breaking-the-anxiety-cycle-1392987