5 bước hỗ trợ người có ý định tự sát

Lưu ý: Bài viết có đề cập về hành vi tự sát. Vui lòng cần nhắc trước khi đọc.

Tự sát là hành vi của một người tự kết thúc cuộc đời của họ và là hệ quả của một hành trình với nhiều nguyên nhân khác nhau đến từ sinh học, tâm lý, và xã hội [8]. Theo báo cáo của WHO, tự sát đang là một trong bốn nguyên do chính gây tử vong ở độ tuổi thanh thiếu niên [10]. Tuy nhiên, hành vi này cũng có thể được tiến hành can thiệp từ trước bởi những người xung quanh sau khi nhận biết các dấu hiệu tự sát như [7]:

• Nói về các chủ đề tự sát, cho rằng mình đang trở thành gánh nặng cho người khác, hoặc đề cập những chuyện sai quấy, tủi hận
• Cảm thấy vô vọng, trống rỗng, không có ý nghĩa sinh tồn; buồn, lo âu, dễ kích động, giận dữ; đau đớn về cả tinh thần lẫn thể chất
• Có những hành vi như: lên kế hoạch tự sát; chủ động rút lui khỏi các hoạt động xã hội, tạm biệt bạn bè, trao gửi lại các đồ vật quan trọng hoặc lập di chúc; tìm kiếm các trải nghiệm kích thích, nguy hiểm đến tính mạng; thái độ “sáng nắng chiều mưa”; tăng hoặc giảm khẩu phần ăn uống đột ngột; sử dụng chất kích thích thường xuyên hơn.

Cách hỗ trợ và can thiệp người có ý định tự sát

Theo Hiệp Hội Tâm Thần Học Hoa Kỳ và Đường Dây Nóng Quốc Gia về Phòng Chống Tử Tự 988 ở Hoa Kỳ (988 Suicide & Crisis Lifeline), có năm bước để hỗ trợ người có ý định tự sát [1]:

Bước 1. Hỏi thăm liệu họ đang có ý định tự sát hay không

• Các nhà khoa học cho biết việc trò chuyện thẳng thắn, cởi mở về tự sát đến từ hai phía không những không làm làm tăng ý định tự sát mà còn giúp giảm mong muốn tự sát và các triệu chứng liên quan [3]. Vậy nên, thẳng thắn đặt câu hỏi về vấn đề tự sát có thể giúp bạn nhanh chóng tìm hiểu tình hình của họ và cân nhắc đến các bước tiếp theo. Chủ động mở lời để nói về chuyện tự sát với họ với thái độ chân thành, cởi mở. Bạn cũng có thể hỏi thêm một vài câu hỏi khác như là “Mình có thể giúp gì không?”, hay “Bạn đang cảm thấy thế nào?”.
• Sau khi đặt câu hỏi, điều quan trọng tiếp theo là lắng nghe. Hãy đảm bảo rằng bạn quan tâm tới những gì họ nói một cách nghiêm túc, đặc biệt là khi họ bày tỏ có ý định tự sát. Đồng thời, lắng nghe về nguyên nhân họ muốn tự sát và lý do họ vẫn đang chần chừ có thể giúp bạn hiểu vấn đề câu chuyện. Lúc này, bạn có thể cố gắng giúp họ tập trung vào nguyên nhân họ muốn sống và tránh áp đặt nguyên nhân bạn muốn họ sống lên họ.

Bước 2. Cho họ biết bạn luôn ở đây và sẵn sàng hiện diện khi họ cần: Bạn có thể ở bên họ, hoặc gọi điện, nhắn tin. Hành động này có thể giảm bớt nỗi cô đơn và cho họ biết vẫn còn người mong muốn kết nối với họ. Nghiên cứu cũng cho thấy rằng việc đồng hành cùng họ có thể giảm tần suất xuất hiện của các ý nghĩ tự sát [5]. Đồng thời, hãy lưu ý rằng tuy bạn luôn sẵn lòng hỗ trợ họ, bạn không nên hứa sẽ làm điều gì không trong tầm khả năng của bạn. Nếu sự hỗ trợ nằm ngoài tầm tay của bạn, hãy thử hỏi họ còn ai có khả năng (và tự nguyện) giúp họ hay không.

Bước 3. Đảm bảo sự an toàn của họ

• Sau khi thiết lập cuộc trò chuyện về vấn đề tự sát như ở bước 1, hãy tiếp tục tìm hiểu thêm thông tin để đảm bảo sự an toàn cho họ. Bạn có thể hỏi về kế hoạch tự sát của họ, như là họ đã từng thực hiện tự sát trước đây hay chưa, những phương pháp tự sát họ đang nghĩ đến và có thể sử dụng, thời gian dự định,v.v. Có được những thông tin trên có thể giúp chúng ta biết được mức độ nguy hiểm và khả năng xảy ra của hành vi tự sát. Ví dụ, kế hoạch càng chi tiết và có nhiều bước có thể cho thấy sự quyết tâm của họ để thực hiện hành vi này.
  • Bên cạnh đó, giảm khả năng tiếp cận của họ với các phương tiện dùng để tự sát cũng có thể ngăn cản hành vi tự sát. Một điều may mắn là các cơn khủng hoảng tự sát thường chỉ xảy ra ở khoảng thời gian rất ngắn. Vì thế, nghiên cứu chỉ ra rằng khi đối tượng bị hạn chế tiếp cận với phương tiện tự sát, họ cũng ít khi dời kế hoạch tự sát sang một thời điểm thuận lợi hơn hay đi tìm một phương tiện khác [2] Khi người bạn quan tâm muốn lập kế hoạch an toàn đề đối phó trong cơn khủng hoảng tự sát của họ, bạn có thể gợi ý và giúp họ cất đi những vật có thể gây nguy hiểm cho họ khi họ đang trong cơn khủng hoảng.

Bước 4. Giúp họ liên hệ chuyên gia, cơ sở tâm lý, hoặc đường dây chống tự sát khi cần thiết: Nếu họ có khả năng thực hiện tự sát ngay lúc này, bạn có thể trực tiếp gọi đến đường dây chống tự sát và tìm sự hỗ trợ xung quanh. Hoặc ngược lại, nếu nguy cơ tự sát và độ nguy hiểm không cao, bạn có thể hỏi thăm nhu cầu tìm kiếm chuyên gia tâm lý của họ. Nếu họ có nhu cầu tìm kiếm sự giúp đỡ từ những người có chuyên môn, bạn có thể giới thiệu họ đến các cơ sở tâm lý đáng tin cậy. Sau đây là thông tin liên lạc của đường dây nóng và danh sách các cơ sở tâm lý. Mong bạn lưu ý rằng các thông tin liên lạc này có thể thay đổi theo thời gian.

• Đường dây nóng:
  • Tổng đài 115/ 1900 1267
  • Đường dây nóng BlueBlue (1900 9204 – bấm phím 3)
  • Đường dây nóng ngày mai (0963061414)
• Danh sách các cơ sở hỗ trợ sức khỏe tâm thần, được liệt kê bởi Đơn vị nghiên cứu lâm sàng đại học Oxford tại Việt Nam – OUCRU.

Bước 5. Tiếp tục thăm hỏi về sau

• Sau khi kết thúc cuộc trò chuyện trên, bạn nên giữ kết nối để tiếp tục thăm hỏi sau này, chẳng hạn như nhắn tin hay gọi điện. Nếu bạn có liên hệ với các dịch vụ công cộng, cơ sở tâm lý cho họ, bạn cũng có thể thăm hỏi về sự tiến triển của trải nghiệm này nếu họ thoải mái chia sẻ. Hoặc bạn cũng có thể xem thử họ còn cần gì để hỗ trợ hoặc còn gì bạn đã hứa làm cho họ mà chưa thực hiện hay không.
  • Việc tiếp tục liên hệ và thăm hỏi này có thể tạo cảm giác gắn kết giữa họ và bạn. Đồng thời, các cuộc nói chuyện về tự sát thường rất nhiều thông tin và khó để nắm được hết trong một cuộc trò chuyện. Việc giữ liên hệ có thể giúp bạn có thêm sự hiểu biết về tình trạng của họ nhằm tiếp tục hỗ trợ và can thiệp. Nghiên cứu cũng cho thấy số lượng ca tự sát giảm đáng kể khi các chiến dịch phòng chống tự sát có thực hiện thao tác thăm hỏi về sau [6].

Một số lưu ý cho người can thiệp:

• Hãy đảm bảo sức khỏe tâm lý và thể chất của bản thân: đối mặt với các ca tự sát có thể là một trải nghiệm rất căng thẳng. Vì thế bạn nên tự lưu ý, chăm sóc bản thân trước, đang, và sau khi nói chuyện với các đối tượng có mong muốn tự sát. Hãy đảm bảo rằng bạn cũng có những nguồn trợ giúp thích hợp cho chính bản thân mình như bạn bè, tâm lý gia, v.v. Đồng thời, nếu có trường hợp đối tượng bạn muốn giúp đỡ quá lệ thuộc vào bạn và gây ảnh hưởng không tốt tới đời sống riêng của bạn, bạn có thể thảo luận với họ những khung thời gian/ những việc bạn có thể giúp và không thể giúp họ nhằm đảm bảo tính bền vững của sự hỗ trợ ở phía bạn.
  • Hãy lưu ý rằng bạn không phải là một chuyên gia tâm lý hay nhà trị liệu. Vai trò của bạn là để hỗ trợ, bày tỏ tình yêu thương, và bao dung với tư cách là bạn/ người thân/ thầy cô/ người yêu. Vì thế, nếu thấy người bạn quan tâm gặp khó khăn trong việc kiểm soát các triệu chứng liên quan đến tự sát, hãy liên hệ ngay tới các nhà chuyên môn để được hỗ trợ kịp thời.
  • Những phương thức trên được đề xuất ở trong bối cảnh các nước phương Tây, vì thế có thể một số bước sẽ không thích hợp trong bối cảnh Việt Nam. Chẳng hạn như bước hỏi thăm về ý định tự sát. Nghiên cứu cho thấy đôi khi người được hỏi chưa chắc sẽ trả lời đúng thực tế vì quan ngại về định kiến xã hội hoặc không muốn người thân lo lắng [4]. Hiện nay các định kiến về tự sát vẫn đang rất phổ biến ở các nước phương đông [9]. Vậy nên, 5 bước trên chỉ là quy trình được khuyến nghị, bạn nên dựa vào tình hình cụ thể để cân nhắc cách giải quyết. Nếu cần thiết, bạn có thể liên hệ trực tiếp để được hướng dẫn từ các nhà chuyên môn.

Tài liệu tham khảo

1. American Psychiatric Association (2023). Suicide prevention. https://www.psychiatry.org/Patients-Families/Suicide-Prevention

2. Daigle, M. S. (2005). Suicide prevention through means restriction: Assessing the risk of substitution. A critical review and synthesis. Accident analysis and prevention, 37(4), 625-632. https://doi.org/10.1016/j.aap.2005.03.004

3. Dazzi, T., Gribble, R., Wessely, S., & Fear, N. T. (2014). Does asking about suicide and related behaviours induce suicidal ideation? What is the evidence? Psychological medicine, 44(16), 3361-3363. https://doi.org/10.1017/S0033291714001299

4. Hom, M. A., Stanley, I. H., Podlogar, M. C., & Joiner, T. E. (2017). “Are You Having Thoughts of Suicide?” Examining experiences with disclosing and denying suicidal ideation. Journal of clinical psychology, 73(10), 1382-1392. https://doi.org/10.1002/jclp.22440

5. Hussein, R. S., & Yousef, S. S. (2024). Impact of perceived social support on suicidal ideation among students at Ain Shams University. Middle East current psychiatry (Cairo), 31(1), 1-9. https://doi.org/10.1186/s43045-023-00390-6

6. Motto, J. A., & Bostrom, A. G. (2001). A randomized controlled trial of postcrisis suicide prevention. Psychiatric services, 52(6), 828-833.

7. National Institute of Mental Health (n.d). Warning signs of suicide. https://www.nimh.nih.gov/health/publications/warning-signs-of-suicide

8. Sveticic, J., & Leo, D. D. (2012). The hypothesis of a continuum in suicidality: a discussion on its validity and practical implications. Mental Illness, 4(2), 73-78. https://doi.org/10.4081/mi.2012.e15

9. Wang, R., Zheng, S., Ouyang, X., Zhang, S., Ge, M., Yang, M., Sheng, X., Yang, K., Xia, L., & Zhou, X. (2023). Suicidality and its association with stigma in clinically stable patients with schizophrenia in rural China. Psychology research and behavior management, 16, 1947-1956. https://doi.org/10.2147/PRBM.S413070

10. World Health Organization. (2023). Suicide. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/suicide